8 hoogtepunten uit het oeuvre van de mug volgens Het Parool

Mugmetdegoudentand stopt ermee na 38 jaar: dit zijn acht hoogtepunten uit hun oeuvre

De laatste voorstellingen van Theatercollectief Mugmetdegoudentand – met Marcel Musters, Joan Nederlof en Lineke Rijxman – zijn aanstaande. Uit het indrukwekkende oeuvre van negentig producties sinds 1985 zijn dit acht memorabele momenten.

Lorianne van Gelder 15 april 2023 (lees het stuk hier online op Parool.nl)

Maar eerst: hoe het ooit begon. Op de Amsterdamse Toneelschool nam regisseur Jan Ritsema het initiatief een theatergroepje op te richten, nadat hij de eindexamenproductie had geregisseerd. Daar moest je bij zijn, was het gevoel onder de net afstuderende acteurs in 1985. Met twaalf acteurs en actrices, onder wie Marcel Musters en Joan Nederlof, maar ook Mark Rietman, Mouna Goeman Borgesius en Maureen Teeuwen, werd de basis voor een nieuw collectief gelegd.

Na een paar voorstellingen haakten de meesten af, maar Musters en Nederlof gingen door. Volgens Nederlof was Ritsema op zoek naar makers ‘zo groen als gras’. En hij gaf hun de basis mee voor wat ze later altijd zouden nastreven: ‘Zoek naar een bijzondere vorm. Ga uit van de inhoud, maar houd ook het persoonlijke.’

De naam die werd bedacht voor de groep was geïnspireerd door een persoonlijke anekdote van Musters. Al brainstormend over een goede naam voor het gezelschapje (‘toneelgroep Amsterdam’ passeerde onder meer de revue) vertelde hij op een avond dat zijn moeder voor het slapengaan altijd raadsels maakte voor hem en zijn broers. Een ervan was: wat blinkt en het vliegt door de lucht? Het antwoord was ‘een mus met een gouden tand’, maar Musters verstond als kleine jongen ‘mug’ en zo was de naam geboren. “Ik vond het eigenlijk een suffe naam,” zegt Musters nu. Maar de naam bleef, en het bleek een ijzeren concept, want niemand heet zo.

Overigens is ‘De mug’ geen theatergroep in de strikte zin des woords, maar een ‘Amsterdams cultureel gezelschap’: behalve theater maken ze ook een podcast (De 100 vrouwen van Marcel) en televisieproducties (Hertenkamp, TV7 en Koppensnellers). Gemene deler is dat de groep producties maakt over ‘het nu’, hun motto was ook jarenlang ‘het is nu’. In 2011 won het gezelschap de Amsterdamprijs voor de kunst ‘voor 25 jaar spitsvondig, geëngageerd, toegankelijk theater, dat hoog en laag met elkaar verbindt’.

1. Onder Controle (1994)

Aartsvader Jan Ritsema had gezegd dat het zeker vijf jaar zou duren voordat de groep een eigen vorm had gevonden, maar volgens Marcel Musters was na bijna tien jaar Onder Controle pas echt het sleutelmoment voor Mugmetdegoudentand. “Het was een voorstelling over hoe we de kloof tussen de buitenwereld en de binnenwereld konden slechten.” Na deze productie, die werd geselecteerd voor het Theaterfestival 1995, waar de beste voorstellingen van het seizoen te zien zijn, was de naam van de Mug gevestigd. “Ineens zaten er mensen als Mary Dresselhuys en Ivo van Hove in de zaal,” zegt Musters.

2. Televisieserie Hertenkamp (1998-2000, 30 afleveringen)

‘Hertenkamp is geen comedy. Geen drama. Geen soap. Geen camp. Geen reality. En dat is het ook allemaal weer wel. Navertellen is onmogelijk,’ schreef de Volkskrant ooit over de legendarische televisieserie die de Mug maakte. Schrijver Joan Nederlof won twee keer een Gouden Kalf en ging de geschiedenis in als enorme culthit. Joan Nederlof: “Hertenkamp heeft ons ook buiten het theater op de kaart gezet. Het was enorm niche, maar werd beter bekeken dan de best lopende voorstelling.” Later maakte de groep nog TV7 (2002) over de televisiewereld, en Koppensnellers (2020, over een krantenredactie). Nederlof: “In het theater ben je helemaal vrij, dat is een enorm voordeel. Maar de afwisseling met televisie was altijd leuk. Ook al is de aanloop naar het maken heel lang, en is het steeds moeilijker geworden te experimenteren op televisie.” Een tweede serie werd niet ‘vervolg’, maar 'gevolg’ genoemd. Typisch het absurde, plagerige jargon van Hertenkamp.

3. Smoeder (2004)

Met toneelschrijver Maria Goos maakte Marcel Musters Smoeder over hun Brabantse moeders. Musters’ moeder was kort ervoor overleden, Goos verloor de hare al eerder. De voorstelling vond zoveel weerklank, dat ze jarenlang het hele land door tourden. En zeventien jaar later zouden ze dat opnieuw doen, alleen gooide corona toen roet in het eten. In plaats daarvan maakte Goos toen een interviewserie op televisie over bekende mensen die vertellen over hun moeder. Later maakte Musters nog Meepesaant met Marc-Marie Huijbregts, over twee Brabantse zussen. Musters: “Het zat een beetje tussen toneel en cabaret in en we speelden ineens voor zalen van 1500 mensen.”

4. Quality Time (2006)

Quality Time was de eerste voorstelling van Lineke Rijxman bij Mugmetdegoudentand, waarna ze zich later voegde bij de artistieke kern. Het stuk gaat over een gezin van hoogopgeleide, drukbezette ouders en hun twee kinderen. Rijxman speelt een kind van vier, met haar ‘broertje’ Willem de Wolf. Nederlof schreef het stuk en speelt de moeder, Musters nam de rol van de vader op zich. De voorstelling liet op een confronterende manier zien hoe ouders in hun egoïsme, met de beste bedoelingen, de kinderen verwaarlozen. Quality Time werd alom geprezen en Rijxman won voor haar rol de Colombina, toneelprijs voor de beste bijdragende rol. Nederlof: “We hadden tijdens deze voorstelling zo’n plezier in het spelen.” Rijxman: “Het legde mooi een giftige onbewuste familiestructuur bloot.”

5. Hannah en Martin (2009)

Lineke Rijxman en Willem de Wolf speelden Hannah Arendt en Martin Heidegger, het wonderlijke geheime liefdeskoppel van filosofen, zij Joods, hij met nazisympathieën. Rijxman en Nederlof schreven de tekst. Rijxman: “Het gaat over wat nadenken is, of het geweten bestaat, allemaal thema’s die ik interessant vind. En het heeft een mooie balans tussen humor, en een stroom eronder om verder te denken.” Rijxman kreeg voor deze rol de Theo d’Or, voor beste hoofdrol. Zij en De Wolf zullen het dit jaar eenmalig tijdens Theater na de Dam, na de Dodenherdenking op 4 mei, nog eens als leesvoorstelling opvoeren.

6. Fiftyfifty (2013)

Lies Visschedijk en Marcel Musters klikten meteen toen ze samen een voorstelling besloten te maken – Musters was net zijn grote liefde Jeroen Willems verloren, en Visschedijks man was plotseling overleden. Ze speelden Fiftyfifty, dat ging over een stel dat ‘democratie in hun seksleven’ invoert, oftewel een open huwelijk uitprobeert. Musters: “We speelden later nog Een flinke linkse vrouw en Buik, allemaal door columnist Aaf Brandt Corstius geschreven.”

7. Sinaasappelstraat (2014)

Joan Nederlof was aanvankelijk de schrijver van het clubje, later ging Rijxman dat ook doen. Voor Nederlof is de combinatie van inhoud en humor altijd belangrijk geweest. Nederlof: “Naast dat ik het ontzettend leuk vond om Sinaasappelstraat te spelen, was het een voorstelling waarin ik veel heb geleerd. De basis was een proefschrift over Alexis de Tocqueville, die voorspelde dat in de loop der jaren de democratie zou vastlopen, omdat burgers steeds meer op zichzelf gericht zouden raken en het algemeen belang alleen bij de overheid zou leggen, waarna de overheid uit zijn krachten zou groeien. Voor mij gaf dat veel inzicht.”

8. The making of Soros the Musical (2023)

Het is de laatste Mugvoorstelling en voor Rijxman de persoonlijkste ooit. Het gaat niet per se over George Soros, de Hongaars-Joodse filantroop die door extreemlinks en extreemrechts wordt gehaat, maar ook over haarzelf. Nu ze de laatste tournee speelt, merkt Rijxman dat de trouwe mug-volgers volop aanwezig zijn. “Deze tournee heb ik veel contact met de bezoekers. Het zijn echt fans, die houden van de theatertaal van de Mug. Zij zijn open, en willen zowel lachen als denken.” Soros is in april en mei nog te zien in o.a. Bellevue, de Purmaryn en het Zaantheater.

Aanvankelijk zou er nóg een voorstelling op de rol staan, Rood-Politiek-Correct-Kapje, geschreven door Joan Nederlof, maar die is met het afscheid geschrapt. Wel zal er een lezing zijn van het stuk tijdens het afsluitende ‘Mugweekend.’

Inmiddels zijn de wegen van de drie leden zo zeer gescheiden dat ze besloten hebben Mugmetdegoudentand naar de eeuwigheid uit te zwaaien. Joan Nederlof gaat verder met de ontwikkeling van Flexibel, een theateropleiding voor verstandelijk beperkte mensen, Marcel Musters vervolgt zijn podcast De 100 vrouwen van Marcel en wil een broedplaats beginnen en Rijxman zal blijven spelen en maken.

Op zaterdag 10 en zondag 11 juni viert de groep haar afscheid met een ‘mugweekend’ met als titel ‘Tot nu’ in Bellevue en in hun repetitielokaal en kantoor op het WG Plein. The making of Soros the Musical is in april en mei nog te zien in o.a. Bellevue, de Purmaryn en het Zaantheater. Faam, de eerste voorstelling met de acteurs van Flexibel (met een verstandelijke beperking en met beroepsacteurs) gaat in première op 14 mei in Theater Bellevue.