Interview Joan in Trouw

Eerste theaterschool voor studenten met een mentale beperking: ‘Mijn streven is Carré’

Waarom zouden mensen met een mentale beperking niet kunnen acteren? In Purmerend is er voor hen nu een theaterschool die over twee jaar gecertificeerde acteurs wil afleveren. Klaar voor een rolletje in GTST of bij een gerenommeerd theatergezelschap.

Jelger Knol heeft het duidelijk vaker gedaan, hij is de pianist. Hij zet de Nocturne Opus 9 Nr 1 van Chopin in, een stuk dat rustig begint. Even denk je dat hij echt speelt, hij beweegt zijn handen heel precies op de maat over de toetsen. Maar hij playbackt. De andere studenten giechelen en dansen door elkaar in de oefenruimte van Cultuurhuis Wherelant in Purmerend.

Gastdocent Joan Nederlof geeft heel serieus aanwijzingen - ‘gebruik de hele ruimte’, ‘adem goed door, dat geeft energie’ - en vraagt de studenten zo te bewegen alsof ze professioneel danser zijn, bij Het Nationale Ballet. Als vanzelf gaan de armen sierlijk de lucht in. Als Nederlof vervolgens voorstelt een stervende zwaan ‘te doen’, gooit Prince Betorina zich maar meteen theatraal op de vloer en draait zijn ogen weg. De anderen doen daar iets langer over, of zweven liever nog even door.

Improvisatie is het toverwoord

Het werken met deze groep is voor haar een ontdekkingsreis, vertelt Nederlof (60), een van de vaste makers van het Amsterdamse theatercollectief Mugmetdegoudentand. De elf studenten werken niet met een script, want lezen en tekst onthouden is voor deze groep lastig. Improvisatie is dus het toverwoord.

Nederlof ervaart het doceren in Purmerend als “een warm bad”, met deze eerste lichting van Flexibel de Theaterschool (uitgesproken als Flexi-bel). Artistiek leider Henriette ter Riet begon 25 jaar geleden al met een gelijknamige theatergroep die ze cursussen gaf. Dankzij haar en haar team is de opleiding afgelopen jaar van de grond gekomen.

In december was de officiële opening van deze eerste theaterschool in Nederland voor mensen met een verstandelijke beperking. Het is extra bijzonder omdat er voor deze doelgroep geen beroepsopleidingen zijn na het voortgezet speciaal onderwijs. Na school is het voor hen werken of naar de dagbesteding. De studenten van deze opleiding worden over twee jaar - als ze aan de eisen voldoen op het gebied van theorie, spel, dans en zang - afgeleverd als acteur en geholpen zich in het professionele werkveld te begeven.

Wie ook graag op deze theaterschool had gezeten, weet Nederlof, was haar broer Aat. Aat Nederlof was een van de bekendste Nederlandse acteurs met het syndroom van Down. Hij overleed bijna twee jaar geleden, op z’n vijftigste, aan een hersenbloeding. Toen Joan op haar achttiende naar de Amsterdamse toneelschool ging, wilde hij ook. Want hij had net als zij talent. Niks aan te doen, werd hem gezegd, zo is het nu eenmaal.

Moeder Nederlof, die balletdanseres was, liet het er niet bij zitten en zorgde ervoor dat Aat toch allerlei cursussen kon doen en zo een carrière wist op te bouwen. Ze hielp hem stampen als hij een tekst moest leren, oefende met hem z’n fijne motoriek, wat hielp bij het spreken.

Nederlof vertelt ook nog samen met Aat in een aflevering van Medisch Centrum West te hebben gespeeld. “Was hij de zoon van een vrouw die in het ziekenhuis lag, Jeroen de Graaf, en ik de buurvrouw die ook langskwam. Hij deed wel meer theater en film en had ook een rolletje in de tv-serie Hertenkamp, waar ik hem als scriptschrijver in had geschreven.”

Of haar leven met Aat haar nu helpt bij dit werk? “Ik merk het niet, maar ik denk het wel. En dat ik het niet merk, is waarom het werkt, denk ik. Omdat het voor mij gewoon is. Net als alle docenten hier neem ik de studenten volstrekt serieus.”

Concentreren? Geen probleem

Wat haar opvalt bij deze acteurs in spe, die in leeftijd variëren tussen de 20 en 50, is dat ze zich zo goed kunnen concentreren. “Ik dacht van tevoren: ze houden het een uurtje vol en dan willen ze weer koffie. Maar niks, ze gaan vrolijk door. Ik wilde zelf na een paar uur wel even rusten, ha. Zelfs in het kringgesprek na de repetitie deed iedereen mee en gaven ze elkaar nog uitgebreid complimenten. Zo van: ‘Je hebt het echt in je!’”

Ook Nederlof viel het op: één van hen ontpopte zich zelfs ter plekke als intimiteitscoach. Heel ontroerend. “Vertel als je iets niet fijn vindt, gewoon zeggen. Dat kan hier.”

Ook al hadden ze al allerlei theatercursussen gedaan, deze eerstejaars studenten van Flexibel moesten allemaal auditie doen. Voorwaarden voor toelating waren: leergierig, creatief en flexibel zijn, eigen theaterdoelen formuleren, doorzettingsvermogen hebben, goed kunnen functioneren in een groep en natuurlijk liefde hebben voor het theater. Tussen de studenten zijn er behalve leeftijd en ervaring veel individuele verschillen, zoals in beweeglijkheid en hoeveel gebruiksaanwijzing iemand nodig heeft. En, zegt Nederlof: “Op een gewone theaterschool kan iedereen lezen en een tekst onthouden, dat werkt hier anders. Je wilt dat iedereen zich persoonlijk kan ontwikkelen, dus je reikt aan wat iedereen nodig heeft.”

De tijd is rijp voor een theaterschool als in Purmerend. Want met termen als ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ worden bedrijven en organisaties tegenwoordig gestimuleerd iedereen die anders is dan gemiddeld erbij te halen. Wie zijn tijd wat dit betreft ver vooruit was, was Paul de Leeuw, vindt Nederlof. “Net als Henriette hier heeft Paul op tv de weg geplaveid voor wat er nu mogelijk is. Al in de jaren negentig, toen het nog niet hip was, werkten ze bij zijn programma al met mensen met een beperking.”

In mei zullen de studenten hun eerste voorstelling spelen: Faam, gebaseerd op de hitmusical Fame. Het is een coproductie met Mugmetdegoudentand, dat ook een paar acteurs levert, en is in mei te zien in het Amsterdamse Theater Bellevue en Theater de Purmaryn in Purmerend. In de voorstelling worden er op een theaterschool audities gedaan en werken de studenten aan een toneelstuk over Cyrano, de poëet met de grote neus, die verliefd is op een vrouw maar die hij niet het hof durft te maken.

Vraag of je haar hand mag kussen

Hilariteit alom in de groep als Michiel de Laet en daarna Prince een neus opzet en Cyrano speelt. Nederlof laat ze meer durven en komt met tekstsuggesties. “Vraag gewoon of je haar hand mag kussen.” Als Marjolein Meinen daarna nog even het lied Geef me vleugels oefent, zegt Nederlof: “Als ik je onderbreek, betekent het niet dat je niet mooi zingt. Probeer het te laten ontstaan. Het gaat er niet om dat je het uitbeeldt. Kijk of je lijf meedoet met wat je zegt.” Als ze haar even later zacht over haar armen strijkt, zodat die ontspannen, zingt Marjolein nog mooier.

‘Ik was een keer Hamlet’

Michiel de Laet (46) kan niet lezen en schrijven, maar is wel actief op Facebook, Twitter en Tiktok met foto’s en door memo’s in te spreken die dan uitgetikt verschijnen; hij werkt twee dagen in de keuken en de bediening bij eetcafé De Andere Oever in Purmerend

“Mijn streven is Carré. Liefst met deze groep, niet in m’n eentje. Maar ik zou ook rondleidingen kunnen doen in Theater de Purmaryn, ik heb wel een goede babbel. Of ik ga patat bakken, daar in de keuken. Ik heb meegedaan in een eigen film, Baantjer en De Rat en ik was een keer Hamlet. In december deed ik mee aan Knoop & De Leeuw als tafelheer en als expert van het Koninklijk Huis. Je kunt het terugkijken op NPO Start.”

‘Actrice Sita Vermeulen vind ik heel goed’

Sonja de Nie (24) viel laatst van haar paard af, doet het even rustig aan, maar werkt normaal drie dagen bij restaurant Brownies en Downies in Purmerend, in de bar en de bediening

“Ik wil echt een bekende actrice worden, zo iemand als zangeres en actrice Sita Vermeulen vind ik heel goed. Ik ken haar van voorstellingen. Nee, ik heb nog geen contact met haar gehad. In elk geval hoop ik een stage te doen in de Purmaryn. Gelukkig kan ik lezen en schrijven, dus ik kan teksten oefenen. Met anderen uit onze groep en studenten van Lucia Marthas deed ik in 2019 mee aan de Flamenco Biënnale. Met een Spaanse choreograaf. Die kon ik niet verstaan, maar dat gaf niet.”

Interview: Ally Smid

Beeld: Joris van Gennip

Lees het interview hier online.